projekty@kreodom.pl
#Budowa 29 grudnia 2020

Budując dom jednorodzinny musimy nabyć projekt architektoniczno-budowlany. Przy wyborze projektu zazwyczaj kierujemy się funkcjonalnością oraz wyglądem zewnętrznym budynku. Wszystko w porządku, jeżeli oba kryteria będą spełnione. Może się jednak zdarzyć, że dom o idealnym rozmieszczeniu pomieszczeń nie za bardzo nam się podoba. Ważniejszy jest jednak układ funkcjonalny. Estetykę zewnętrzną budynku możemy bowiem z powodzeniem zmienić, kierując się wyłącznie swoimi odczuciami.

Prawidłowo zrealizowana i estetycznie wykończona elewacja na zewnątrz budynku jest wizytówką mieszkańców oraz istotną cechą podnoszącą ogólną wartość budynku. Spełnia wiele bardzo ważnych funkcji. Po pierwsze stanowi jedną z warstw izolujących przed stratami ciepła. Należy do elementów najbardziej narażonych na działanie czynników atmosferycznych. Stanowi więc ochronę przed szkodliwym działaniem deszczu, wiatru, kurzu, mrozu itp. Znaczenie takiej ochrony jest szczególnie widoczne w przypadku wystąpienia pęknięcia w tynku. Na początku pęknięcie stanowi jedynie mało pożądany efekt psujący ogólny wygląd budynku. Z czasem staje się jednak przyczyną postępującego zniszczenia całej elewacji zewnętrznej. Powstałe szczeliny przepuszczają bowiem wodę opadową, która powoduje przemoknięcie całej warstwy elewacyjnej i przez to zmniejszenie jej zdolności izolacyjnych.

W budownictwie jednorodzinnym najbardziej popularnymi sposobami na wykończenie elewacji są: różnego rodzaju tynki, kształt klinkierowe, kamień lub elementy z tworzywa sztucznego.

Tynki zawsze i wszędzie

Istnieje wiele kryteriów klasyfikacji tynków, jednak w większości przypadków odnoszą się one do ich konkretnych rodzajów. Najważniejszymi kryteriami, według których możemy dokonać podziału wszystkich rodzajów tynków, są:

• rodzaj spoiwa i wypełniacza;

• miejsce zastosowania – tynki zewnętrzne, wewnętrzne;

• sposób przygotowania masy tynkarskiej – przygotowywane w całości na budowie, przygotowywane z suchych mieszanek zarabianych wodą na budowie, gotowe masy tynkarskie;

• sposób nanoszenia – nakładane ręcznie, mechanicznie (maszynowe).

Można je dzielić jeszcze ze względu na: rodzaj faktury, ziarnistości, liczbę warstw, przyczepność do podłoża, zastosowane dodatki itp. Klasyfikacja tynków jest więc tematem, na który można by było napisać jeszcze wiele artykułów. W niniejszym artykule skupię się wyłącznie na tynkach zewnętrznych, z uwzględnieniem podziału na rodzaj spoiwa i wypełniacza, czyli charakterystyki tynku jako samego tworzywa.

Wymagania jakościowe dla obecnie stosowanych tynków są bardzo duże. Wiąże się to z tym, że większość konstrukcyjnych materiałów ściennych to tworzywa porowate o zwiększonych parametrach izolacyjnych. Zwiększona objętość porów oznacza jednocześnie zwiększoną higroskopijność. W związku z tym nowoczesne tynki muszą odznaczać się dużą wodoszczelnością, przy jednoczesnym jak najlepszym przepuszczaniu pary wodnej. Z mechanicznego punktu widzenia wymaga się od tynków znakomitej plastyczności, niewytwarzania naprężeń wewnętrznych, odporności na zmiany temperatury i warunki pogodowe. Tynki tradycyjne nie zawsze mogą sprostać tak wysokim wymaganiom. Powstają więc coraz bardziej udoskonalone, specjalistyczne masy tynkarskie do wykańczania elewacji. Tworzą one prężnie działającą dziedzinę materiałów budowlanych. W zależności od materiału bazowego, można wyodrębnić kilka grup:

• Tynki mineralne, do których zaliczymy najpopularniejsze tynki cementowe, wapienne, gliniane lub ich mieszanki oraz tynki gipsowe – chociaż te ostatnie stosuje się raczej do tynkowania ścian wewnętrznych. Bardziej wytrzymałe elewacyjne tynki mineralne stanowią mieszaninę cementu portlandzkiego, wapna palonego, hydraulicznego lub gipsu z wypełniaczami mineralnymi. Dodatkowo wzbogacone są o odporne na działanie zasad i światła pigmenty mineralne. Same tynki mineralne nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia elewacji przed czynnikami zewnętrznymi. Tego typu tynki pokrywa się czysto sylikonową farbą elewacyjną, wyrównującą podłoże mineralne, która zapewnia odpowiednią wodoszczelność przy jednoczesnej maksymalnej przepuszczalności pary wodnej. Używając specjalnych narzędzi do rozprowadzania tynku po ścianie, możemy uzyskać różnego rodzaju fakturę (gładkie, kornik, baranek). Wykorzystuje się do tego specjalne kielnie, wałki, pace, a nawet pędzle. Tynki mineralne są trwałe. Stanowią one najprostszą i zarazem najtańszą opcję na wykończenie elewacji. Mankamentem może być to, że same w sobie występują w ograniczonej gamie kolorystycznej. Tym samym ich końcowe malowanie jest wręcz pożądane.

Tynki polimerowe, zwane inaczej tynkami żywicznymi lub dyspersyjnymi. Są to masy stworzone na bazie mieszaniny polimerów wielocząsteczkowych w formie zawiesiny wodnej lub roztworów w rozpuszczalnikach organicznych. Jako spoiwa używano najpierw polioctanu winylu. Jego stosowania zaprzestano ze względu na brak odporności na promieniowanie UV. Później wykorzystywano spoiwa mineralne, jednak dopiero wprowadzenie żywic akrylowych i silikonowych spowodowało wzrost popularności polimerowych mas tynkarskich. Do zalet tego typu tynków w pierwszej kolejności możemy zaliczyć bardzo dobre parametry fizykochemiczne. Nie rozprzestrzeniają ognia oraz są bardzo odporne na działanie wody, chociaż ich paro-przepuszczalność jest o wiele mniejsza niż dla tynków mineralnych. Pod względem użytkowym tynki polimerowe odznaczają się bardzo łatwym procesem przygotowania oraz nakładania na ścianę. Czas twardnienia tych tynków (na skutek odparowywania wody) jest krótki, a stwardniała powłoka tynku odznacza się dużą elastycznością i odpornością na pęknięcia. Tynki z żywic syntetycznych mają również duże możliwości formowania. Dzięki różnym wielkościom ziaren, narzędziom oraz możliwościom barwienia w każdym dowolnym odcieniu możemy uzyskać różne struktury powierzchniowe.

• Tynki sylikonowe, oparte na kwarcu, będącym bardzo odpornym na czynniki atmosferyczne tworzywem naturalnym. Kwarc jest wzbogacany składnikami organicznymi i przy pomocy zachodzących reakcji chemicznych otrzymujemy spoiwo, a dokładnie – żywicę metylosilikonową. Ze względów użytkowych tynki sylikonowe łączą zalety tynków mineralnych i żywicznych (polimerowych). Spełniają cztery najważniejsze wymagania, dotyczące pokrywania elewacji. Po pierwsze wykazują dobrą dyfuzję pary wodnej – co zapobiega zawilgoceniu i w następstwie odpadaniu warstwy zewnętrznej. Dzięki specyficznej strukturze kwarcu mają wyjątkowe właściwości wodoszczelne. Elewacja z tynku silikonowego jest nieprzemakalna, brud z łatwością jest zmywany przez deszcz, a elewacja zachowuje swój pierwotny kolor przez wiele lat. Ponadto charakteryzuje je wysoka odporność na działanie czynników atmosferycznych – zarówno szkodliwych substancji zawartych w powietrzu, jak również destrukcyjnych procesów zamarzania i odmrażania warstwy tynku.

• Tynki krzemianowo-polimerowe. Doskonałe do stosowania w powietrzu zanieczyszczonym (reagują z zawartym w nim dwutlenkiem węgla), łatwo pokrywają rysy skurczowe i są odporne na deszcz. Z tego względu często nazywane samozmywalnymi. Jako spoiwo użyte jest tu szkło wodne.

• Tynki mineralno-polimerowe to coraz powszechniej stosowane mieszanki tynku mineralnego z dodatkiem spoiwa polimerowego. Zadaniem polimerów w tych zaprawach jest nadanie im odpowiedniej przyczepności, elastyczności i odporności na warunki atmosferyczne w pierwszym okresie wiązania. W miarę upływu czasu ich funkcję przejmują spoiwa mineralne, które są mało odporne na promienie UV. Dlatego wskazane jest zastosowanie dodatków zwiększających odporność na ich szkodliwe działanie.

Niezależnie od rodzaju tynku ich trwałość na elewacji zależy od właściwego przygotowania podłoża. Powierzchnie przygotowane pod tynki powinny być trwałe, sztywne i nie powinny zmieniać wymiarów, kształtów, ani ułożenia np. pod wpływem wiatrów. Powierzchnie powinny być równe, aby uniknąć zbytecznego pogrubiania tynków. Dopuszczalne są jednak nierówności do głębokości lub wypukłości ok. 4 mm na całej długości łaty kontrolnej, czyli 2 m. Mimo to chropowatość jest jak najbardziej wskazana, ponieważ zwiększa przyczepność tynku do podłoża.

Dekorujemy tynkiem

Bardzo popularnym sposobem na wykończenie elewacji budynków są tynki dekoracyjne. Zostały stworzone z myślą o możliwości prostego uzyskania niepowtarzalnego efektu wizualnego elewacji. Zazwyczaj są to gotowe do sporządzenia masy, których nakładanie następuje w ściśle określony sposób podany przez producenta. Dzięki nim szybko i łatwo można stworzyć unikatowy wzór, fakturę i zestawianie kolorystyczne na elewacji. Tynki dekoracyjne to masy mogące imitować naturalny kamień lub zlepek różnorodnych minerałów. Dzięki dodanym do spoiwa kolorowym ziarnom kamiennym, mamy sposobność tworzenia różnorodnych kompozycji i zestawień kolorystycznych. Efekt potęguje możliwość wyboru gotowej masy tynkarskiej z ziarnami o zróżnicowanych średnicach. Oprócz funkcji dekoracyjnych tynki takie mogą spełniać bardzo przydatne funkcje użytkowe. Na przykład poprzez dodanie do spoiwa kulek styropianowych tynk nabiera właściwości izolacyjnych.

 

Stosowanie tynków dekoracyjnych powinno odbywać się według ściśle określonych procedur podanych przez producenta. Często są to produkty o zupełnie odmiennych od zwykłych tynków właściwościach fizycznych lub chemicznych. Najlepiej, żeby nadzór nad ich wykonaniem sprawowała osoba posiadająca specjalistyczną wiedzę na temat projektowania i możliwości bezproblemowych zestawień materiałów. Swoje pomysły można konsultować też bezpośrednio z producentem, doradcą technicznym czy z przedstawicielem handlowym danego wyrobu lub kompleksowych systemów dociepleń.

Klinkier w różnych postaciach

Jednym ze sposobów na estetyczne wykończenie elewacji jest realizacja muru w systemie trójwarstwowym (materiał konstrukcyjny ściany + ocieplenie + warstwa wykończeniowa). Trzecią, zewnętrzną warstwę (tzw. osłonową), stanowi wówczas cegła lub bloczek będący sam w sobie wykończeniem elewacji. Materiał ten jest wówczas nie tylko elementem dekoracyjnym, ale jest także brany pod uwagę jako istotny element przy obliczaniu parametrów izolacyjności cieplnej ściany budynku. Wybór cegieł licowych i klinkierowych jest bardzo duży. Mogą być drążone lub pełne. Można wybierać spośród rozmaitych kolorów, wymiarów i rodzaju ukształtowania lica. Ich powierzchnia licowa może być gładka lub o zróżnicowanej fakturze. W miarę upływu czasu producenci wymyślają coraz nowsze wzory. Uzupełnieniem cegieł i bloczków o tradycyjnych wymiarach są dostępne na rynku kształtki do wykonywania różnego rodzaju detali architektonicznych i wykończeń murów.

Najpopularniejszym materiałem na ścianę trójwarstwową jest cegła klinkierowa. Jest to cegła wypalana w wyższej temperaturze niż cegła tradycyjna, przez co jej czerep jest bardziej spieczony, wytrzymały i odporny na korozję czynników atmosferycznych. Technologia produkcji pozwala na otrzymywanie cegieł w rożnych kolorach. Najpopularniejszy jest kolor czerwony, ale istnieją takie odmiany, które wypala się na żółto lub jasnopiaskowo. Regulacja ilości tlenu podczas wypalania pozwala również na otrzymanie efektów cieniowania – ciemniejszych miejsc na powierzchni licowej.

Innym sposobem barwienia cegieł i płytek klinkierowych jest tzw. angobowanie. Polega to na nałożeniu na uformowane i wysuszone produkty (przed ich wypaleniem) szlachetnej, specjalnie dobranej gliniastej zawiesiny. Dzięki angobowaniu mamy możliwość barwienia i uzyskiwania mieszaniny kolorystycznej, niemożliwej w innych technikach barwienia.

Alternatywą dla cegieł są kształtki ceramiczne, którymi można „okleić” elewację. Pasują do każdego rodzaju ściany i podłoża. Idealnie nadają się jako wykończenie detali elewacyjnych (cokołów, murków, filarów itp.) lub do zastosowania na całej powierzchni elewacji.

W przeciwieństwie do cegieł klinkierowych na tego typu elewację można zdecydować się w późniejszych etapach budowy. Nie trzeba od razu zakładać realizacji budynku w technologii ściany trójwarstwowej. Płytki mogą być również uzupełnieniem cegły klinkierowej w niektórych miejscach na elewacji. Gama kolorystyczna produkowanych płytek ceramicznych jest bowiem ściśle powiązana z kolorystyką dostępnych cegieł klinkierowych. Można dobrać sobie płytki w tym samym kolorze lub stworzyć ciekawe, nawet kontrastowe, zestawienie kolorystyczne.

Spieczone tworzywo klinkierowe nie potrzebuje dodatkowego impregnowania i zabezpieczania przed brudem. Mimo że w miejscach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia powinniśmy zabezpieczyć je środkami hydrofobowymi (pomaga to w utrzymaniu elewacji w czystości). Nie powinno się jednak traktować ich jako środka ochronnego przed zabrudzeniami.

Biała elewacja

Kolejnym bardzo ciekawym rozwiązaniem na estetyczną elewację są silikaty. Wyroby te są oryginalnie w kolorze białym albo jasnopopielatym. Kolor ten jest wynikiem związków powstałych z reakcji chemicznej zachodzącej pomiędzy wapnem, piaskiem i wodą w tzw. autokalwach, w których uformowane wyroby poddawane są działaniu pary wodnej pod dużym ciśnieniem. Nie są to więc wyroby wypalane. Można również spotkać silikaty barwione, aczkolwiek w dostępnym na rynku asortymencie zdecydowanie przeważa kolor biały. W przypadku wyrobów barwionych nie musimy się martwić o trwałość koloru. Sam proces produkcji, gdzie materiały wapienno-piaskowe poddawane są działaniu wysokiej temperatury pary wodnej i dużego ciśnienia, gwarantuje utrwalenie barwników w tworzywie.

Kształt bloczków silikatowych może być dowolny. Te najbardziej popularne – o rozmiarach tradycyjnej cegły – mogą być drążone lub pełne (podobnie jak cegły klinkierowe mogą mieć gładką lub fakturowaną powierzchnię licową). Na rynku dostępne są przykładowo cegły celowo młotkowane lub łupane, które mają nadać elewacji nieco starszy wygląd. Tak jak cegły klinkierowe najczęściej stanowią one warstwę osłonową (zewnętrzną) ściany trójwarstwowej. Analogicznie do cegieł klinkierowych, w przypadku silikatów możemy również zaopatrzyć się w płytki, które mogą być imitacją całych cegieł, ich uzupełnieniem lub dodatkiem do innych materiałów elewacyjnych.

Tworzywo silikatowe dzięki zastosowaniu wapna w procesie produkcji otrzymuje odczyn zasadowy. Oznacza to, że nie będą się na nim rozwijać grzyby ani pleśnie. Elewacja będzie więc wolna od wszelkich organicznych przebarwień.

Przy stosowaniu silikatów na elewacje zaleca się ich zewnętrzną impregnację środkami zabezpieczającymi przed wchłanianiem wilgoci. Tego typu środki są powszechnie dostępne w sprzedaży. Nie zmieniają one barwy silikatów, nie nadają żadnego połysku, a dzięki nim woda opadowa spływa po elewacji, nie wnikając w jej wnętrze.

Okładziny kamienne i betonowe

Kamień zazwyczaj stanowi tylko element dodatkowy. Rzadko okłada się kamieniem całą powierzchnię elewacji. Chociaż w budynkach stylizowanych na styl wiejski – w chatach góralskich, karczmach, pensjonatach itp. – zdarza się to dość często. Stosuje się go nie tylko na elewację zewnętrzną, ale również do wykańczania wnętrz. Kamień wprowadza bowiem specyficzny, staropolski i naturalny charakter zabudowań. Rewelacyjne efekty można uzyskać, używając kamienia jako dodatku do innych materiałów elewacyjnych. Kamień bardzo dobrze komponuje się na przykład z drewnem. Najczęściej stosowanymi kamieniami są granity, marmury, wapienie i piaskowce. Trzeba pamiętać o tym, że każdy kamień odznacza się charakterystycznymi właściwościami. Kamienie mają różną wytrzymałość i odporność na działanie szkodliwych czynników otaczających. Dlatego też zalecane jest zasięgnięcie opinii fachowca, od którego powinniśmy się dowiedzieć, jakie jest najbardziej wskazane zastosowanie kamienia, czym i jak go przymocować do elewacji, w jaki sposób przeprowadzić jego konserwację i jakich środków używać do jego pielęgnacji.

Alternatywą dla kamienia naturalnego są imitacje z betonu. Przy odpowiednim zabarwieniu masy betonowej tworzywo może z powodzeniem „udawać” naturalny kamień. Dodatkowymi elementami potęgującymi wizualny efekt naturalności tworzywa mogą być dodatki o gruboziarnistej strukturze oraz łupane krawędzie i boki gotowych bloczków. Elementy betonowe stosuje się najczęściej na fragmencie elewacji jako element dekoracyjny (np. cokoły, filary itp.). Możliwości formowania elewacyjnych kształtek betonowych są wręcz nieograniczone, dzięki czemu można uzyskać elementy na najbardziej wymyślną elewację. Zazwyczaj mocuje się je na zaprawie, ale są również kształtki, które wzajemnie się zazębiają. Układa się je na łatach w podobny sposób jak dachówki.

Elewacja z paczki

Ostatnio coraz częściej stosuje się tzw. „okładziny montowane na sucho”. Stanowią one odrębną grupę materiałów odznaczających się szybkością wykończenia i czystością montażu. Poszczególne elementy elewacji montuje się na stalowym lub drewnianym ruszcie. Prace montażowe można przeprowadzać w sposób ciągły niezależnie od pory roku i panującej pogody.

Wśród tego typu wykończeń bezkompromisowo króluje siding. Są to podłużne panele winylowe, które mocuje się na ruszcie łatwo i szybko. Jego popularność z pewnością wynika ze stosunkowo niskiej ceny oraz faktu, że bez problemów można go utrzymać w czystości. Ponieważ jest to łatwo formowalne tworzywo sztuczne, można je otrzymać w wielu kolorach i kształtach. Uzupełnieniem elementów podstawowych są listwy i kształtki wykończeniowe, które gwarantują estetyczny wygląd całości. Siding idealnie nadaje się do odnawiania budynków o zniszczonych elewacjach. Łatwo można go łączyć z materiałami izolacyjnymi.

Nieco droższe, ale za to naturalne, są drewniane deski elewacyjne. Co prawda przygotowanie ich do montażu, okresowa pielęgnacja i konserwacja mogą być kłopotliwe, jednak podobnie jak kamień nadają elewacji przytulny, naturalny i swojski klimat. W tym względzie siding nie może się z nimi równać.

* * *

Niezależnie od tego, na jaki rodzaj elewacji się zdecydujemy, musimy wziąć pod uwagę kilka bardzo ważnych czynników. Po pierwsze należy konsultować swoje pomysły z architektami, projektantami, którzy pomogą tak dobrać materiały elewacyjne, aby wygląd naszego domu współgrał z otoczeniem, przeznaczeniem budynku lub jego części, no i oczywiście – z naszymi wyobrażeniami. Nie jest powiedziane, że musimy decydować się na jeden rodzaj materiału. Połączenia różnych tworzyw na elewacji mogą zaowocować niepowtarzalnym efektem końcowym. Warto również zasięgnąć porady dotyczącej konserwowania i napraw bieżących naszej projektowanej elewacji. Każdy bowiem materiał wymaga innego rodzaju zabiegów pielęgnacyjnych. Zanim będziemy wykańczać elewację, podpatrzmy parę pomysłów u sąsiadów, w katalogach i czasopismach budowlanych.

Dawid Tamás

www.kreodom.pl