Każdy z gości przybywających do naszego domu mimowolnie wyrabia sobie opinię na temat właściciela, jego gustu, czystości, starań o utrzymanie domowego ogniska itp. Jak wiadomo, pierwsze wrażenie jest niezwykle istotne. Zadbajmy więc o to, aby nasza elewacja była czysta, estetyczna i zadbana.
Dbałość o elewację to jeden z najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych w naszym domu. Szczególnie istotne znaczenie ma to w przypadku budynków jednorodzinnych, gdyż świadczy o właścicielach posiadłości. Na szczęście wiele budynków mieszkalnych wygląda estetycznie i ładnie. Może się jednak zdarzyć, że nawet przy najlepszych chęciach na naszej elewacji pojawią się niepożądane zabrudzenia, przebarwienia, wykwity, plamy lub naloty. Musimy więc wiedzieć, jak im zapobiegać i jak je likwidować.
Przyczyny niszczenia elewacji
Najczęstszymi niepożądanymi efektami postępującego procesu niszczenia elewacji jest, oprócz zabrudzeń i uszkodzeń mechanicznych, korozja biologiczna oraz występowanie wykwitów solnych.
Korozja biologiczna, a ściślej mikrobiologiczna, od dawna występuje w budownictwie i jest spowodowana rozwojem na powierzchni materiałów budowlanych różnego rodzaju mikroorganizmów, do których możemy zaliczyć glony (powodujące nalot zielony), grzyby pleśniowe (nalot szaro-czarny) lub porosty, powstające z symbiotycznego rozrostu glonów i grzybów (nalot zielono-czarny). Zjawisko to nie tylko pogarsza estetykę fasad, ale również po pewnym czasie doprowadza do uszkodzeń mechanicznych.
Występowanie korozji biologicznej jest uzależnione od właściwości fizyczno-chemicznych materiałów elewacyjnych oraz wpływu środowiska, czyli odpowiednich dla rozwoju mikroorganizmów warunków wilgotnościowych, cieplnych i pokarmowych. Najgroźniejszym z nich jest oczywiście nadmierna wilgoć. Zwłaszcza w naszym klimacie elewacje są nieustannie narażone na działanie wód opadowych. Dotyczy to głównie elewacji zachodnich, ze względu na najczęściej wiejące z tego kierunku wiatry, oraz elewacji północnych, najmniej osuszanych poprzez promienie słoneczne.
Miejscami szczególnie narażonymi na korozję biologiczną są również:
— załamania, uskoki i wklęsłe narożniki ścian zewnętrznych, ze względu na mały przepływ powietrza, zacienienie i długi czas wysychania;
— miejsca przy krawędzi dachu, gdzie występuje nieprawidłowe odprowadzanie wody lub brak gzymsów osłaniających ściany przed zaciekaniem;
— miejsca przy cokole budynku, gdzie z powodu nieszczelnej izolacji przeciwwilgociowej przenika wilgoć z podłoża i woda rozbryzgowa od opaski betonowej;
— fragmenty elewacji w pobliżu rosnących drzew i krzewów, gdzie wysychanie powierzchni jest utrudnione przez padający na elewację cień, parowanie z roślin zwiększa wilgotność, a glony i grzyby z roślin przenoszą się na fasadę budynku.
Wykwity solne są to natomiast białe naloty występujące na materiałach elewacyjnych, zwłaszcza na tynkach mineralnych i okładzinach klinkierowych. Pomimo tego, że bardzo nieestetycznie wyglądają, nie zmieniają parametrów wytrzymałościowych materiałów elewacyjnych. Bezpośrednią przyczyną ich powstawania jest migracja rozpuszczonych soli przez porowatą strukturę materiału na powierzchnię, gdzie następnie krystalizują się w postaci białych nalotów. Głównymi czynnikami wpływającymi na tworzenie się wykwitów jest niska temperatura, wilgotność i stężenie dwutlenku węgla. Niekorzystnym jest więc przeprowadzanie prac elewacyjnych w okresie jesienno-zimowym, kiedy mamy niską temperaturę, częste opady deszczu i w rezultacie wysoką wilgotność. Powodem powstawania wykwitów na elewacjach może być również stosowanie zapraw o zbyt plastycznej konsystencji. Nadmierna ilość wody w zaprawie jest wchłaniana przez cegły i następnie odparowywana przez lica, a rozpuszczone w niej sole i minerały (np. z dodatków chemicznych do zapraw) krystalizują na powierzchni. Nie ma problemu, jeżeli wykwity stanowią rozpuszczalne kryształy, które przemywane przez każdy kolejny deszcz same znikną z elewacji. Problemem będą sole nierozpuszczalne, do których usunięcia będziemy musieli użyć specjalnych środków chemicznych.
Na intensywność występowania korozji lub wykwitów mają wpływ czynniki zewnętrzne oraz wewnętrzne.
Do czynników zewnętrznych można zaliczyć:
— brak okresowej konserwacji i natychmiastowej naprawy miejsc występowania nalotów;
— zanieczyszczenie powietrza: cząsteczki kurzu, brudu, sadzy i spalin przyklejają się do elewacji, a ponieważ zawierają składniki organiczne, wchłaniają wilgoć, co sprzyja wystąpieniu korozji biologicznej lub wystąpowaniu wykwitów;
— wzrost zawartości CO2 w powietrzu i wzrost średniej temperatury w wyniku globalnych zmian klimatycznych, a co za tym idzie, wilgotnych miesięcy zimowych i letnich;
Z kolei czynniki wewnętrzne to:
— rodzaj spoiwa wyprawy elewacyjnej — w przypadku kiedy spoiwem będą żywice syntetyczne, akrylowe i polimerowe, możemy się liczyć z wystąpieniem nalotów, natomiast wyprawy zawierające cement, wapno i szkło wodne nie ulegną korozji mikrobiologicznej;
— rodzaj faktury elewacji: powierzchnie chropowate stanowią idealne podłoże do rozwoju mikroorganizmów, ponieważ umożliwiają gromadzenie się zanieczyszczeń wchłaniających wilgoć;
— stopień przepuszczalności oraz wodochłonności wyprawy elewacyjnej;
— docieplanie ścian zewnętrznych, które, paradoksalnie, sprzyja rozwojowi korozji mikrobiologicznej, ponieważ zwiększona izolacyjność termiczna ścian zewnętrznych zmniejsza strumień ciepła przenikającego przez nie, co powoduje, że wysychają wolniej.
Usuwanie efektów korozji biologicznej
Pierwszym krokiem w likwidacji nalotów będących skutkiem rozwoju mikroorganizmów jest likwidacja źródła zawilgocenia i przyczyny występowania korozji w określonych miejscach. Następnie nalot należy usunąć, zmywając go silnym strumieniem wody, pomagając sobie ewentualnie poprzez szczotkowanie. Po wyczyszczeniu i wyschnięciu umytej elewacji, należy pokryć powierzchnię dwiema warstwami specjalnego środka dezaktywującego rozwój mikroorganizmów. Ostatnim krokiem powinno być pomalowanie elewacji glono- i grzybobójczą elewacyjną farbą silikatową. Działania te powinno się okresowo powtarzać w częstotliwości zależnej od stopnia degradacji elewacji.
Usuwanie wykwitów solnych
Najpierw trzeba sprawdzić, czy wykwity da się zetrzeć palcem z powierzchni materiału elewacyjnego. Jeśli tak, to wówczas wystarczy zetrzeć wykwit średniotwardą myjką. Nie należy używać do tego twardych szczotek stalowych. Można też spróbować wyszczotkować wykwity na mokro, duża część soli jest bowiem rozpuszczalna w wodzie.
Jeśli jednak zabarwienia nie znikną po szczotkowaniu i będą powstawać biało-szare przebarwienia, oznacza to trudne do usunięcia zabrudzenia cementowo-wapienne. W takim wypadku musimy zaopatrzyć się w dostępne na rynku specjalne czyszczące
środki chemiczne, przeznaczone pod konkretny rodzaj podłoża.
Ochrona architektoniczna
Pomimo tego, że nie mamy dużego wpływu na sposób oddziaływania otoczenia na elewację budynku, to jednak decydujemy o rodzaju zastosowanych materiałów budowlanych oraz wyborze projektu architektonicznego. W budynku zaprojektowanym w sposób maksymalnie ograniczający dostęp wody opadowej, gruntowej i rozbryzgowej do powierzchni elewacji, niebezpieczeństwo wystąpienia korozji biologicznej lub wykwitów będzie znikome. Wydłużone okapy dachu i różnego rodzaju zadaszenia skutecznie chronią przed opadami i ograniczają stopień zawilgocenia elewacji. Niestety, w nowoczesnej architekturze często rezygnuje się z tych rozwiązań, więc występowanie wykwitów i zacieków nie powinno nikogo dziwić.
Jednocześnie, przy światowym trendzie stosowania technologii energooszczędnych i maksymalnego docieplania budynków, musimy pamiętać o wręcz idealnie działającej wentylacji. W budynku z grubą warstwą ocieplenia i źle działającej wentylacji możemy być pewni, że wcześniej czy później na naszych ścianach pojawi się grzyb. Budując dom energooszczędny, warto się zastanowić nad instalacją wentylacji mechanicznej, która zapewni wystarczająco szybkie odprowadzenie wilgoci z całego budynku i schnięcie zawilgoconych ścian. A połączenie wentylacji z odzyskiem ciepła (rekuperacją) obniży nasze rachunki za ogrzewanie przynajmniej o połowę.
Środki ochrony elewacji mineralnej
Materiały elewacyjne, takie jak tynk lub kamień, można zabezpieczyć przed niepożądanym oddziaływaniem opadów atmosferycznych i kondensującej wilgoci za pomocą impregnacji powierzchniowej lub pokrycia powłokami ochronnymi. Środki te mają za zadanie zmniejszyć napięcie powierzchniowe podłoża, dzięki czemu nie jest możliwe zwilżenie go wodą. Równocześnie powłoka powstająca w wyniku impregnacji, dzięki swojej mikroporowatej strukturze, umożliwia swobodne oddychanie ścian zewnętrznych.
Preparaty chemiczne zabezpieczają przed wnikaniem wody i szybko reagujących substancji chemicznych zawartych w zanieczyszczonym powietrzu do struktury materiału elewacyjnego. Ponadto, zwiększają odporność na zabrudzenia, zapewniając wysoką ochronę przed powstawaniem plam, wykwitów oraz rozwojem glonów i grzybów. Dostępne na rynku produkty są uniwersalne i nadają się do impregnowania niemal wszystkich materiałów występujących na zewnątrz budynku. Można nimi zabezpieczyć podłoża betonowe, tynki wapienne, wapienno-cementowe i cementowe, płyty cementowo-włóknowe, mury z klinkieru, z cegły licowej, z cegły silikatowej, okładziny z piaskowca i chłonne materiały kamienne. Stosowanie impregnatów znacznie redukujących nasiąkliwość powierzchniową jest szczególnie zalecane przy impregnacji strefy cokołowej budynku, wyjątkowo narażonej na intensywne działanie wody rozbryzgowej i szybkie zabrudzenie powierzchni.
Oprócz impregnatów, bardzo dobrym sposobem na zabezpieczenie elewacji przed warunkami atmosferycznymi są farby przeznaczone do użytku na zewnątrz budynku. Poza właściwościami ochronnymi, farby nadają odpowiedni i estetyczny wygląd fasadzie. Najmniejszą tendencję do absorbowania na powierzchni cząsteczek wody (hydrofobowość) mają farby silikonowe. Odznaczają się one jednocześnie bardzo dobrymi właściwościami paroprzepuszczalnymi. Modyfikowany przez lata skład farb silikonowych sprawił, że stały się one przełomem w renowacji i wykańczaniu fasad. Osiadające na powierzchni cząsteczki pyłu i brudu mają znikomą przyczepność i są łatwo zmywalne, dzięki czemu nasza elewacja pozostaje na długo sucha i czysta.
Środki ochrony elewacji drewnianej
Spośród wszystkich materiałów elewacyjnych, drewno wymaga od domowników najwięcej zabiegów pielęgnacyjnych i konserwacyjnych. Dlatego wybierając projekt domu z elewacją drewnianą, powinniśmy zwrócić uwagę na duże okapy zabezpieczające elewację przed deszczem.
Najpopularniejszym sposobem zabezpieczenia drewna jest lakierowanie. Lakier chroni przed promieniami słonecznymi, wodą, korozją biologiczną oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Jednocześnie nie zakrywa widocznej struktury drewna, podkreślając jego rysunek i ożywiając barwę. Trwałość lakieru szacuje się średnio na ok. 2 lata, choć można przedłużyć jego żywotność, wstępnie go impregnując.
Drugim sposobem jest malowanie drewna farbami do tego przeznaczonymi. Niestety, w przeciwieństwie do lakieru, farby całkowicie zakrywają rysunek drewna i w niewielkim stopniu chronią przed zagrzybieniem i uszkodzeniami mechanicznymi. Ich żywotność jest jednak dłuższa, gdyż malowanie można powtarzać co 5–8 lat.
Kolejnym sposobem zabezpieczenia drewna przed warunkami atmosferycznymi jest bejcowanie. Pomimo że naniesiona warstwa bejcy w niewielkim stopniu hamuje rozwój grzybów i pleśni, zwiększa odporność na promienie UV i zapobiega blaknięciu elewacji przynajmniej na cztery lata. Zmienia ona również kolor drewna. W miejscach szczególnie narażonych na wilgoć warto dodatkowo zastosować lakier lub wosk. Na rynku istnieją również produkty będące połączeniem lakieru i bejcy. Lakierobejce zabezpieczają powierzchnię na ok. 5 lat i nakłada się je zazwyczaj w kilku warstwach.
Najlepszym jednak sposobem zabezpieczenia elewacji drewnianej przed korozją biologiczną są środki impregnujące: olejowe, rozpuszczalnikowe lub solne. Nanosi się je w trzech lub czterech warstwach pod ciśnieniem, poprzez natryskiwanie, malowanie, wcieranie lub nawet poprzez kąpiel, czyli moczenie drewna w odpowiednich środkach. Bardzo skutecznie utrudniają one przedostawanie się wody wgłąb drewna, zabezpieczając powierzchnię elewacji drewnianej przed rozwojem grzybów, pleśni oraz przed owadami.
Ponadto opóźniają one starzenie się drewna, podkreślają rysunek słojów i zabezpieczają przed ogniem. Ich trwałość wynosi 5 lat.
Środki ochrony elewacji ceramicznej
W przypadku elewacji z materiałów ceramicznych powinno się stosować tylko sprawdzone zaprawy łączące i przeznaczone do spoinowanie. Zła jakość lub nieprawidłowa konsystencja zaprawy może być powodem powstawania wykwitów solnych. Jeśli jednak nie jesteśmy pewni co do wyboru i jakości odpowiedniej zaprawy, powinniśmy zabezpieczyć nasze cegły elewacyjne odpowiednimi impregnatami lub preparatami ochronnymi.
Impregnaty stosuje się w przypadku cegieł o nasiąkliwości większej niż 6 proc. Wnikają one w głąb tworzywa, zmniejszając jego wodochłonność i dając jednocześnie ochronę przed zabrudzeniem. Skutkiem tego jest zaakcentowanie faktury cegieł i nieznaczne przyciemnienie koloru. Impregnację elewacji ceramicznej warto powtarzać co trzy do siedmiu lat.
W przypadku materiałów ceramicznych o nasiąkliwości mniejszej niż 6 proc. nie ma potrzeby stosowania głęboko penetrujących tworzywo środków impregnujących. Wystarczy zastosować powierzchniowe preparaty ochronne. Mimo że nie wnikają one w głąb materiału i nie zmieniają wyglądu cegieł, bardzo dobrze chronią elewację przed plamami i nawet przez okres od 5 do 7 lat.
Dawid Tamás